افغانستان به صحنه رقابت جهانی باز می‌گردد؟
پس از سال‌ها انزوا و بحران، افغانستان تحت حاکم طالبان هم اکنون با بهره‌گیری از ذخایر زیرزمینی غنی و موقعیت ژئوپلیتیکی راهبردی خود، به محلی برای مذاکرات و تعاملات با قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است.
نشریه دیلی نیوز سری‌لانکا، چهار سال پس از سقوط کابل و بازگشت طالبان به قدرت، افغانستان بار دیگر در مرکز توجه منطقه و جهان قرار گرفته است. کشوری که تا دیروز به‌عنوان نماد انزوا و افراط‌گرایی شناخته می‌شد، اکنون با موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه و ذخایر عظیم معدنی خود، به میدان رقابت قدرت‌های جهانی تبدیل شده است.
چین، روسیه، هند و حتی آمریکا هر یک به‌گونه‌ای در تلاش‌اند جای پای خود را در کابل محکم کنند. در همین حال، روابط کابل با همسایگان آسیای مرکزی و کشورهای عربی نیز ابعاد تازه‌ای یافته است؛ روندی که نشان می‌دهد افغانستان دیگر صرفا یک «مساله امنیتی» نیست، بلکه به «فرصتی اقتصادی و راهبردی» برای بسیاری از کشورها بدل شده است.
چین، روسیه، پاکستان
براساس گزارش‌ها، سه کشور چین، روسیه و پاکستان در خط مقدم تعامل با طالبان قرار گرفته‌اند و هر یک با انگیزه‌های متفاوتی به کابل نزدیک شده‌اند. چین با چشم‌انداز اقتصادی و به‌ویژه دسترسی به معادن لیتیوم و مسیرهای ترانزیتی نخستین کشوری بود که اعتبارنامه سفیر طالبان را پذیرفت و سپس به همراه روسیه، ایران و پاکستان گروه تماس افغانستان را تشکیل داد.
دیدار وزیر امور خارجه چین با سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان
وانگ یی وزیر امور خارجه چین که ۲۶ مرداد ماه به کابل سفر کرده بود در دیدار با امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان تاکید کرد که کابل به طرح «یک کمربند و یک راه» خواهد پیوست.
روسیه در ادامه پا را فراتر گذاشت و با خارج کردن طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی و به رسمیت شناختن رسمی حکومت آنها، این گروه را «متحدی در مبارزه با تروریسم» توصیف کرد. اما پاکستان نیز با وجود روابط دیرینه با طالبان، امروز با چالش‌های جدی روبه‌ر شده است.
حاجی نورالدین عزیزی سرپرست وزارت تجارت افغانستان سوم خرداد گذشته اعلام کرد که کابل در تلاش برای گسترش روابط تجاری خود با روسیه و چین است و مذاکرات پیشرفته‌ای برای انجام معاملات با استفاده از ارزهای ملی این کشورها در جریان دارد تا وابستگی به دلار آمریکا را کاهش دهد.
اسلام‌آباد، کابل را متهم به حمایت از تحریک طالبان پاکستان (TTP) و دیگر گروه‌های شورشی کرده و اخراج گسترده پناهجویان افغان نیز روابط دو طرف را به تیرگی کشانده است. اختلافات مرزی بر سر خط مرزی «دیورند» همچنان حل‌نشده باقی مانده و همکاری‌های گذشته را به تنش کشانده است.
هند
دیدار نمایندگان طالبان و هند
دولت دهلی‌نو که پس از سقوط کابل در سال ۲۰۲۱ با احتیاط و نگرانی به تحولات افغانستان می‌نگریست، به تدریج مسیر جدیدی را در تعامل با طالبان گشود.
این کشور آسیای جنوبی اگرچه تاکنون طالبان را به رسمیت نشاخته اما سال گذشته تصمیم گرفت که نمایندگی خود را در کابل دوباره بازگشایی کند و در سال جاری هم به کابل اجازه داد که نماینده طالبان رسما مسئولیت سفارت افغانستان در دهلی‌نو را بر عهده بگیرد.
همچنین پس درگیری‌های مرزی میان هند علیه پاکستان و حمایت آشکار طالبان از موضع دهلی‌نو، روابط دوجانبه وارد مرحله جدیدی شد و ارسال‌های کمک‌های گسترده بشردوستانه هند پس از زلزله اخیر افغانستان بر عمق روابط افزود.
اکنون سفر قریب‌الوقوع امیرخان متقی سرپرست وزیر خارجه افغانستان به دهلی‌نو (۹ اکتبر) با معافیت ویژه از تحریم‌های شورای امنیت، می‌تواند گامی تعیین‌کننده در مسیر برقراری روابط رسمی دو کشور باشد؛ به‌ویژه در شرایطی که روابط طالبان و پاکستان رو به تیرگی نهاده و فضای جدیدی برای هند در افغانستان فراهم کرده است.
کشورهای آسیای مرکزی به دلیل هم‌مرزی و پیوندهای تاریخی از نخستین بازیگران منطقه‌ای بودند که با طالبان وارد تعامل شدند. هرچند سطح این همکاری‌ها در میان کشورها متفاوت است اما مجموعا نشانه‌ای از پذیرش عملی طالبان در معادلات منطقه دیده می‌شود.
در همین راستا، دولت قزاقستان در قدم اول طالبان را از فهرست گروه‌های تروریستی خود خارج کرد، سپس در قدم دوم تلاش کرد از مسیر افغانستان به عنوان گذرگاهی برای تجارت و انرژی استفاده کند.
دولت ازبکستان هم روابط دیپلماتیک برقرار کرد و همکاری‌های دوجانبه را در طرح‌های انرژی و حمل‌ونقل گسترش داد.
همچنین دولت ترکمنستان زودتر از سایر کشورهای همسایه در مارس ۲۰۲۲(یعنی بعد از یکسال از قدرت گرفتن طالبان) سفیر طالبان را پذیرفت و روابطی نزدیک در حوزه خط لوله گاز و حمل‌ونقل زمینی برقرار ساخت.
دولت تاجیکستان هم که به عنوان تنها کشور منطقه که با طالبان مخالف بود در راستای منافع ملی و گسترش روابط دوجانبه در ماه‌های اخیر تماس‌های خود را افزایش داد.
انجمن‌های چندجانبه؛ افغانستان در مرکز گفت‌وگوهای منطقه‌ای
نشست چهارجانبه ایران، چین، روسیه و پاکستان
افغانستان تحت حاکمیت طالبان به موضوع ثابت نشست‌ها و گروه‌های تماس چندجانبه تبدیل شده است و کشورهای منطقه با وجود اختلاف‌نظرها به این جمع‌بندی رسیده‌اند که ثبات افغانستان بر امنیت و توسعه آنها اثر مستقیم دارد.
براساس گزارش وزارت امور خارجه ازبکستان، نمایندگان قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در قالب «گروه تماس آسیای مرکزی برای افغانستان» در اوایل مرداد ماه گذشته برای تضمین ثبات، امنیت و توسعه پایدار افغانستان و مبارزه با جرایم سازمان‌یافته، افراط‌گرایی، تروریسم و قاچاق مواد مخدر گردهم آمدند.
از سوی دیگر، یک گروه تماس چهارجانبه شامل ایران، روسیه، چین و پاکستان نیز فعال است که این چهار کشور در اوایل شهریور ماه گذشته نگرانی عمیق خود را نسبت به فعالیت گروه‌های تروریستی در خاک افغانستان – از القاعده گرفته تا تحریک طالبان پاکستان (TTP) و ارتش آزادی‌بخش بلوچستان (BLA) – ابراز کردند و از طالبان خواستند که «اقدامات موثر، ملموس و قابل راستی‌آزمایی» علیه این گروه‌ها انجام دهد.
طالبان هم در پاسخ اعلام کرد که هیچ حمایتی از تروریسم نمی‌کند و مدعی است اگر جامعه جهانی دارایی‌های بلوکه شده افغانستان را آزاد کنند و این کشور را به رسمیت بشناسد، زمینه برای ریشه‌کن‌سازی افراط‌گرایی و پایان کشت و قاچاق مواد مخدر فراهم خواهد شد.
به این ترتیب، انجمن‌های چندجانبه به صحنه‌ای برای فشار بر طالبان از یک‌سو و فرصت‌سازی برای پذیرش تدریجی این گروه از سوی دیگر تبدیل شده‌اند؛ فرآیندی که نشان می‌دهد آینده افغانستان نه تنها در کابل، بلکه در میزهای مذاکره منطقه‌ای و بین‌المللی رقم خواهد خورد.