نهم دی و پویایی سنت تاریخی حضور

در حافظه‌ سیاسی، تاریخی جمهوری اسلامی، برخی روزها صرفاً مناسبت نیستند؛ به نوعی شاخص‌ محسوب میشوند. نهم دی ۱۳۸۸ از همین جنس است؛ روزی که نه در امتداد یک برنامه‌ریزی رسمی، بلکه در نتیجه‌ برهم‌کنش پیچیده‌ی فتنه، غبار، تشخیص، ایمان و اراده‌ جمعی مردم پدید آمد و به تعبیر رهبر انقلاب، به حادثه‌ای ماندنی تبدیل شد.
بازخوانی بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره‌ ۹ دی ما را به درک عمیق‌تری از نسبت مردم، ولایت، فتنه و قدرت الهی می‌رساند؛ نسبتی که صرفاً مربوط به سال ۸۸ نیست و در بزنگاه‌های جدید نیز خود را بازتولید می‌کند.
رهبر انقلاب در نخستین تحلیل‌هایشان از نهم دی، آن را از جنس کنش‌های معمول سیاسی خارج می‌کنند و مستقیماً به سطح الهی، تاریخی ارتقا می‌دهند؛ جایی که عامل اصلی دست قدرت الهی است که در اراده‌ مردم متجلی می‌شود. ایشان تصریح می‌کنند: «مطمئن باشید که روز نهم دیِ امسال هم در تاریخ ماند؛ این هم یک روز متمایزی شد. شاید به یک معنا بشود گفت که در شرائط کنونی – که شرائط غبارآلودگیِ فضاست – این حرکت مردم اهمیت مضاعفی داشت؛ کار بزرگی بود. هرچه انسان در اطراف این قضایا فکر میکند، دست خدای متعال را، دست قدرت را، روح ولایت را، روح حسین بن علی (علیه السّلام) را می‌بیند. این کارها کارهائی نیست که با اراده‌ی امثال ما انجام بگیرد؛ این کار خداست، این دست قدرت الهی است…» (۱۳۸۸/۱۰/۱۹)

این بیان، چارچوب تحلیلی مهمی را ارائه می‌دهد که ۹ دی پاسخی تاریخی به شرایط غبارآلود است. غبارآلودگی، مفهومی کلیدی در ادبیات رهبر انقلاب درباره‌ فتنه است؛ وضعیتی که در آن مرز حق و باطل مخدوش می‌شود و تشخیص، پرهزینه و دشوار. در چنین شرایطی، آنچه می‌تواند صحنه را بشکند، کنش آگاهانه‌ی توده‌های مردم است؛ کنشی که از دل ایمان و بصیرت بیرون می‌آید.
همین‌جا است که رهبر انقلاب، فتنه را از یک ناآرامی خیابانی ساده تفکیک می‌کنند و آن را به مثابه یک پروژه‌ی ریشه‌دار معرفی می‌نمایند؛ پروژه‌ای که با برخوردهای گوناگون سیاسی و امنیتی قابل حل نبود. ایشان می‌فرمایند: «فتنه‌ی ۸۸ تنها آن چیزی نبود که توی خیابان به وسیله‌ی تعدادی آدم دیده شد؛ این یک چیز ریشه‌داری بود، یک بیماری عمیقی درست کرده بودند، اهدافی داشتند، زمینه‌ها و مقدمات فراوانی برایش چیده شده بود… که با این برخوردهای گوناگون سیاسی و امنیتی و اینها حل نمیشد؛ یک حرکت عظیم مردمی لازم داشت؛ که این حرکت، حرکت ۹ دی بود…» (۱۳۹۰/۰۹/۲۱)
در این نگاه، ۹ دی عنصر تعیین‌کننده‌ای است که اساساً معادله‌ی فتنه را برهم می‌زند. به همین دلیل است که رهبر انقلاب بارها بر مردمی بودن این حادثه تأکید می‌کنند و حتی نقش هرگونه سازمان‌دهی رسمی را نفی می‌نمایند: «در آن حادثه بی‌نظیر، هیچ‌کس دست‌اندرکار نبود و قدرت فکری که شاکله اصلی نظام اسلامی است، مردم را به خیابانها کشاند…» (۱۳۹۵/۱۰/۰۷)

این قدرت فکری همان چیزی است که ایشان در جای دیگر از آن به روح انقلاب تعبیر می‌کنند؛ روحی که در سال ۵۷ نظام سلطه را غافلگیر کرد و در ۹ دی ۸۸ نیز همان غافلگیری را تکرار نمود: «۹ دی یك نمونه‌ای بود از همان خصوصیتی كه در خود انقلاب وجود داشت… همان روحی که حاکم بود بر اصل انقلاب ما و آن حضور عظیمِ بی‌نظیرِ تاریخی در سال ۵۷، همان روح در ماجرای ۹ دی نشان داده شد.» (۱۳۹۰/۰۹/۲۱)
از منظر دشمن‌شناسی، اهمیت ۹ دی دقیقاً در همین نقطه است. رهبر انقلاب در زمان‌های مختلف تصریح می‌کنند که محاسبه‌ی دشمن، بر فرض وجود اکثریت خاموش و شکاف عمیق میان مردم و نظام بنا شده بود؛ فرضی که با ۹ دی فرو ریخت: «دشمن با همه‌ی برنامه‌ریزی‌هایش، مردم ما را نشناخته، ملّت ایران را نشناخته… ناگهان حرکت عمومی نهم دی همه را مبهوت کرد.» (۱۳۹۵/۱۰/۱۹)
این خطای محاسباتی، محدود به سال ۸۸ نماند. تجربه‌های بعدی نشان داد هرجا دشمن بر تحریک نارضایتی‌ها، فشار خارجی یا حتی تهدید نظامی حساب باز کرده، با همان عنصر پیش‌بینی‌ناپذیر مواجه شده است. در همین چارچوب می‌توان به جنگ تحمیلی ۱۲ روزه‌ی اخیر ایران و رژیم صهیونیستی اشاره کرد؛ جایی که محاسبه‌ی دشمن بر این بود که فشار نظامی، شکاف داخلی ایجاد کند و مردم را علیه نظام به خیابان بکشاند، اما نتیجه معکوس شد و حضور و موضع‌گیری مردم، کاملاً علیه دشمن شکل گرفت. این تکرار تاریخی، نشان می‌دهد که ۹ دی یک رخداد بسته در گذشته نیست، بلکه یک الگوی رفتاری–تمدنی است که در بزنگاه‌ها فعال می‌شود.

نهایت، تاکید مکرر ایشان بر حفظ و گرامی‌داشتن ۹ دی، ناظر به همین کارکرد راهبردی است: «این حادثه بایستی حفظ شود، بایستی گرامی داشته شود.» (۱۳۹۰/۰۹/۲۱)
حفظ ۹ دی، به معنای موزه‌ای‌کردن آن نیست؛ بلکه زنده نگه‌داشتن منطق آن است. منطق تشخیص در غبار، منطق حضور مردم در لحظه‌ی لازم، و منطق پیوند ایمان، ولایت و اراده‌ی جمعی. از این منظر، ۹ دی نه فقط پاسخ به فتنه‌ی ۸۸، بلکه پاسخی پیش‌دستانه به همه‌ی فتنه‌هایی است که دشمن، در اشکال جدید، همچنان در سر می‌پروراند.